ZPiSdN w Zawierciu

W pierwszych latach powojennych większość istniejących wówczas placówek resocjalizacyjnych mieściła się w starych, przedwojennych budynkach bądź adoptowanych do tego celu obiektach, które często nie zapewniały elementarnych potrzeb niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania tego typu placówek. Sytuacja stopniowo stawała się coraz bardziej skomplikowana, gdyż w miarę upływu lat należało zabezpieczyć znacznie większą liczbę miejsc dla nieletnich, rekrutujących się z coraz liczniejszych roczników młodzieży występującego wówczas w Polsce wyżu demograficznego. Aby sprostać tym potrzebom Ministerstwo Sprawiedliwości już na początku lat 60-tych podjęło decyzję o budowie kilkunastu nowych, w pełni nowoczesnych na owe czasy obiektów, stwarzających dogodne warunki dla skutecznej resocjalizacji młodzieży.

Szczególnie trudna sytuacja na tym odcinku panowała w województwie katowickim. Istniały wprawdzie dwa schroniska dla chłopców w Katowicach Brynowie i Bytomiu, Zakład Poprawczy i Schronisko dla Nieletnich dziewcząt w Wodzisławiu Śląskim, który został przeniesiony do Zabrza. We wszystkich przypadkach budynki nie stwarzały możliwości dla skutecznej resocjalizacji młodzieży.
Wszystkie te okoliczności przyczyniły się do podjęcia decyzji o budowie dwóch zakładów na terenie województwa katowickiego. Zakład Poprawczy i Schronisko dla Nieletnich w Pszczynie dla chłopców oraz Zakład Poprawczy i Schronisko dla Nieletnich w Zawierciu dla dziewcząt. Teren pod budowę zakładu o powierzchni 42359 m2 wybrano przy ul. Mrzygłodzkiej 35 w zachodniej części miasta oddalonej o 4 km od centrum. Projekt budowy obiektu wykonało Przedsiębiorstwo Projektowania Budownictwa Miejskiego "Miasta Projekt" - Nowe Tychy w 1972 r. Głównym inwestorem był Sąd Wojewódzki w Katowicach, który zlecił prowadzenie inwestycji Okręgowej Dyrekcji Inwestycji Miejskiej w Zawierciu. Na głównego wykonawcę wybrano Przedsiębiorstwo Budownictwa Rolniczego w Myszkowie.

W 1972 r. przystąpiono do budowy obiektu zakładu składającego się z budynku głównego mieszczącego internat, szkołę, pomieszczenia biurowe, ambulatorium lekarskie z izbą chorych, zaplecze administracyjno-gospodarcze, wymiarowej sali gimnastycznej, budynku warsztatów szkolnych, obiektów sportowych i budynku mieszkalnego z 4- ma mieszkaniami. Oddanie obiektu do użytku i otwarcie Zakładu Poprawczego planowano na 1 września 1974 r. Aby na planowany dzień otwarcia zakład wyposażony był w niezbędny sprzęt, meble, urządzenia warsztatowe, kuchnię i inne pan dyrektor Zakładu w Zabrzu mgr inż. Kazimierz Ptak zatrudnił na stanowisko kierownika administracji gospodarczej do Zakładu Poprawczego w Zawierciu - pana Adama Lecha, którego zadaniem była ścisła współpraca z inwestorem i wykonawcą, zakup niezbędnego sprzętu i urządzeń na wyposażenie zakładu.
Oddany do użytku został budynek warsztatowy, który służył, jako magazyn. Zatrudniono magazyniera, 4 strażników, 2 rzemieślników - wykonywali oni na prywatnych maszynach meble kuchenne, stoły warsztatowe i wiele innych przedmiotów niezbędnych do funkcjonowania zakładu. Budowa budynku głównego, domu mieszkalnego trwała. Nie było dróg i chodników, wszystkie zakupy z samochodu do budynku warsztatowego transportowano z bramy wjazdowej ręcznie po błocie, pomostach drewnianych, przez wykopy.
W celu podejmowania ważnych decyzji i ustaleń raz w tygodniu odbywały się narady robocze, w których zawsze uczestniczył Prezes Sądu Wojewódzkiego pan mgr G. Bajger, dyrektor zakładu pan mgr K. Ptak, dyrektor PBRL, inwestor, inspektorzy nadzoru i powykonawczy. Na jednej z takich narad na wniosek dyrektor zakładu podjęto decyzję nie montowania krat w oknach - decyzja była trudna do przeforsowania.

Wobec przewidywanego terminu otwarcia Zakładu Poprawczego w Zawierciu na dzień 1 września 1974 r. cała kadra z nielicznymi wyjątkami z Zakładu Popraw­czego i Schroniska dla Nieletnich w Zabrzu została zwolniona, nowy personel pedagogiczny i administracyjny zatrudniony został z Zawiercia i okolic. Kiedy stało się jasne, że prace budowlane nie zostaną ukończone w terminie cała nowa zatrud­niona kadra zmuszona była dojeżdżać z Zawiercia do Zabrza.
W celu przyspieszenia ukończenia prac budynku i wykończeniowo-porządkowych Dyrektor Zakładu w marcu 1975 oddelegował 20 osobową grupę wychowanek do porządkowania pomieszczeń w nowo budowanym zakładzie. Wychowanki pod nadzorem wychowawczyń pani D. Gibas, pani R. Januszewskiej, pani Zalewskiej, pani Łaty zakwaterowano w pomieszczeniach budynku warsztatowego. Całymi dniami ofiarnie pracowały przygotowując pomieszczenia do ostatecznego przeniesienia zakładu.
W kwietniu 1975 r. w piękny słoneczny poniedziałek wychowanki wraz z kadrą pedagogiczną przewieziono do nowego Zakładu Poprawczego i Schroniska dla Nieletnich w Zawierciu. Wszyscy bardzo cieszyli się przeprowadzką. Na miejscu najbardziej szokował wychowanki fakt, że w żadnym oknie nie było krat. Wychowanki i cały personel na czele z panem dyrektorem dniami i nocami pracowali przy urządzaniu grup internatowych, szkoły, warsztatów, pomieszczeń kuchennych i administracji.
Po urządzeniu i zagospodarowaniu zabraliśmy się do porządkowania terenu pozostawionego po budowie. Z odzyskanych materiałów sposobem gospodarczym wybudowaliśmy dyżurkę przy tylnym wyjściu, budynek gospodarczy z dwoma garażami, świniarnią i zapleczem paszowym.

Formalnie Zakład utworzony został Zarządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 lipca 1975 r. § 1 pkt 1 zarządzenia brzmi:
"tworzy się Zakład Poprawczy dla dziewcząt, zwany dalej "Zakładem" pkt 2 "liczbę miejsc w Zakładzie ustala się na 150".
Z biegiem upływającego czasu udoskonalono warunki bytowe wychowanek. Sukcesy­wnie usuwano usterki i niedoróbki pozostawione przez wykonawcę. Pomieszczenia inter­natowe, szkolne, warsztatowe i administracyjne wyposażano w nowoczesny sprzęt audio­wizualny, meble, sprzęt komputerowy oraz elementy dekoracyjne wnętrz. W budynku głównym oraz Domu Nauczyciela wymieniono wszystkie okna. Zmodernizowano węzły sanitarne, wyłożono piękne kafelki, założono nowoczesną armaturę, łazienki wyposażono w natryski, suszarki pralki automatyczne. Wykonano nowoczesną łaźnię przy wyremontowanej sali gimnastycznej. Przy wejściach do budynku głównego przebudowano wszystkie wadliwe schody. Chodniki wyłożono kostką brukową. Na wszystkich holach wymieniono drzwi.

W grupach wychowawczych utworzono nowoczesne aneksy kuchenne, gdzie wychowanki same przygotowują śniadania i kolacje. Zmodernizowano i wyposażono w nowoczesny sprzęt, kuchnię oraz jadalnię. Na terenie obiektu wykopano i zarybiono staw. W ostatnich latach spełniło się marzenie pana Dyrektora Ptaka K., pracowników i wychowanek - wybudowaliśmy piękny kort tenisowy i basen kąpielowy.

Należy podkreślić, że pomysłodawcą i motorem napędowym w realizacji tych przedsięwzięć, które w ogromnej większości wykonano sposobem gospodarczym przy zaangażowaniu wszystkich pracowników i wychowanek był Pan Dyrektor mgr inż. Kazimierz Ptak.

Z NASZEJ HISTORII

Historia Zakładu Poprawczego i Schroniska dla Nieletnich w Zawierciu jest ściśle i bezpośrednio związana z historią swoich poprzedników tj. Zakładu Poprawczego i Schroniska dla Nieletnich w Wodzisławiu Śląskim oraz Zakładu Poprawczego i Schroniska dla Nieletnich w Zabrzu. Oto ich krótki rys historyczny opracowany na podstawie wspomnień Pani Storoniak.
Zakład Poprawczy w Wodzisławiu Śląskim.

Na podstawie zarządzenia Ministra Sprawiedliwości, w 1951 r. w Wodzisławiu SI. zorganizowano zakład poprawczy dla chłopców w wieku od 12 do 16 lat. Pier­wsza grupa chłopców w liczbie 30 przybyła do zakładu w kwietniu 1951 r. z Zakładu Poprawczego w Studzieńcu. Transport odbył się koleją w asyście milicji i zakładowych wychowawców. Pierwszym dyrektorem nowego zakładu został Franciszek Kuryłło, przesiedleniec z Wileńszczyzny. Nominację odebrał z rąk Naczelnika Wydziału dla Nieletnich p. mgr Marii Gurowskiej, która była uprzednio prokuratorem (tu należy wspomnieć, że jako urzędująca prokurator skazała gen. Fildorfa na karę śmierci, wyrok wykonano). Franciszek Kuryłło przed objęciem stanowiska dyrektora zakładu był organizatorem szkół rolniczych. Należy przypuszczać, że po tej linii miał wykształcenie, bez jakichkolwiek tytułów naukowych. Był to pierwszy w ówczesnej Polsce zakład poprawczy otwarty bez krat w oknach, wysokiego muru z drutem kolczastym i uzbrojonych strażników.

Wszystkie inne Zakłady Poprawcze były zakładami zamkniętymi. Gmach po byłym sądzie nie był zniszczony w czasie ciężkich walk, jakie toczyły się tam w końcowej fazie wojny, ale wymagał przebudowy. Przybyli chłopcy wraz z zatrudnionymi rzemieślnikami, dokonali adaptacji budynku dla funkcjonowania placówki wychowawczej. Na parterze budynku znajdowały się pomieszczenia: sala szkolna, dyrekcja, administracja, dział gospodarczy, na piętrze były sypialnie oraz świetlica. Kuchnia, jadalnia i magazyny znajdowały się w suterenie. Od września 1951 funkcjonowała szkoła. Zatrudnionych było 4 nauczycieli i kierownik szkoły w wymiarze godzin 22 tygodniowo, a za miesięczne pobory można było kupić 1 metr wełnianego materiału lub parę butów. Wszyscy posiadali uprawnienia do nauczania. Funkcję kierownika gospodarczego pełnił główny księgowy. Do pomocy miał młodszą księgową, a kierownik administracji maszynistkę, która również obsługiwała inne działy. Zakład zatrudniał dochodzącego na parę godzin lekarza internistę i na pełnym etacie pielęgniarza.

Wychowawców na pełnym etacie było 4, żaden nie posiadał wykształcenia średniego. W kuchni pracowały 2 kucharki, w pralni 2 praczki. Zatrudniona była 1 sprzątaczka i 2 nocnych strażników. Była zakładowa dyżurka, która również służyła szewcowi do naprawy butów dla wychowanków. Zakład hodował parę tuczników, z których mięso po uboju stanowiło poprawę marnego wyżywienia. Codziennie do chleba podawano margarynę albo smalec. Na obiad zwykle była zupa i drugie danie z baraniny.

W czasie wolnym od zajęć szkolnych starsi wychowankowie pracowali w miejscowej cegielni. Wieczorami odrabianie lekcji odbywało się w świetlicy, również inne zajęcia jak przygotowanie akademii z okazji świąt państwowych, również pisanie listów, gra w szachy itp. W tym czasie nie funkcjonowała jeszcze telewizja. A aparaty radiowe zastępowały osławione kołchoźniki. Gmach zakładu nie posiadał centralnego ogrzewania, palono w piecach. W sypialniach były metalowe łóżka i sienniki. Nie było sali gimnastycznej. Oprócz piłek nie było żadnego innego sprzętu sportowego. Nie było prawdziwego boiska, a tylko podwórko przyzakładowe, na którym odbywały się apele. Miasto Wodzisław Śl. wskutek działań wojennych zostało w 80% zniszczone. Mieszkańcy dzielnie stanęli do odbudowy swojego miasta.

Decyzją Ministerstwa Sprawiedliwości z dnia 15.02.1952 r. wychowankowie zakładu zostali przeniesieni do zakładu w Kościszewie koło Dzierżoniowa, a miejsce ich zajęły dziewczęta przywiezione z Zakładu Poprawczego w Gryszczu. Rozpoczął się nowy rozdział w działalności Zakładu Poprawczego w Wodzisławiu ŚI. Przywiezione wychowanki okazały się osobami wysoce zdemoralizowanymi. Paliły nałogowo papierosy, nie gardziły alkoholem. Po wyremontowanym budynku po dawnym więzieniu, stan Zakładu łącznie ze Schroniskiem dla Nieletnich liczył około 250 wychowanek, została zorganizowana Zasadnicza Szkoła Zawodowa Krawiecka. W międzyczasie dokonała się zmiana na stanowisku Dyrektora Zakładu, stanowisko to powierzono dotychczasowemu nauczycielowi Maksymilianowi Sitkowi. Zmienił się również skład kadry wychowawczej. Odeszli wychowawcy mężczyźni, a przyjęto w to miejsce kobiety, z których tylko jedna miała wykształcenie średnie zawodowe - hotelarskie. Przyjęto nauczycieli do nauczania zawodu krawieckiego, kierownika warsztatów, świetlicy. Nadal urzędował ten sam lekarz. Na specjalistyczne badania trzeba było jeździć z wychowankami do Rybnika a nawet do Katowic. Większość wychowanek skazana była za kradzieże państwowego mienia. Były też dzieciobójczynie.

W dniu 1.09.1974r. Zakład Poprawczy i Schronisko dla Nieletnich w Zabrzu uległo likwidacji, ale przeniesienie nastąpiło dopiero 18.04.1975 r. do nowo wybudowanego obiektu w Zawierciu.
Zakład Poprawczy i Schronisko dla Nieletnich w Zawierciu jest placówką resocjalizacyjną, w której przebywają dziewczęta w wieku 13-21 lat. Podczas pobytu w zakładzie dziewczęta pobierają naukę w jednej ze szkół prowadzonych przez zakład oraz uczą się jednego z proponowanych zawodów. Po nauce wychowanki spędzają czas w internacie, gdzie w swoich grupach wychowawczych oddają się oddziaływaniu pracy resocjalizacyjnej prowadzonej przez wychowawców. Kadra zakładu stanowi połączenie doświadczonych pracowników z osobami, które od niedawna zajmują się praca z trudną młodzieżą.

Zakład Poprawczy w Zawierciu wychowuje przez ukazanie dziewczętom, że można żyć inaczej. Stąd domowe warunki panujące w placówce i ciepła, życzliwa atmosfera. Wychowanki chwalą sobie pobyt w Zawierciu i większość z nich pragnie po wyjściu z zakładu żyć normalnie. Wielu się to udaje, o czym piszą w listach z podziękowaniami dla dyrektora i kadry zakładu.
Należy przyznać, że Zakład Poprawczy w Zawierciu w latach 1989-1999 wspaniale wywiązywał się z narzuconej tego typu placówkom roli wychowania zagubionych dziewcząt. Długoletnie, planowe i konsekwentne działania pozwoliły na wytworzenie bardzo korzystnej atmosfery wychowawczej, likwidacji drugiego życia, stworzenia daleko idącego zaufania do wychowanek, co pozwala na prowadzenie pracy wychowawczej.

Podstawowym zadaniem placówki jest resocjalizacja nieletnich zmierzająca do zmiany postaw w kierunku społecznie pozytywnym, zapewniającym prawidłowy rozwój osobowości, a zwłaszcza kształtowanie pozytywnych zainteresowań, właściwej hierarchii wartości oraz przestrzegania przyjętych zasad współżycia społecznego. Zadania resocjalizacyjne zakład realizuje przez nauczanie w szkole, kształcenie zawodowe, zajęcia w zespołach zainteresowań, zajęciach świetlicowych, współpracę ze środowiskiem, rodzinami i bliskimi wychowanek. Instytucja zakładu poprawczego jest instytucją mało popularną, lecz społecznie niezbędną. Przyjęty przez Radę Pedagogiczną Zakładu Poprawczego w Zawierciu system wychowawczy w swym założeniu miał stworzenie takich warunków funkcjonowania, które zbliżone by były do struktury organizacyjnej szkoły z internatem w warunkach wolnościowych.

W infrastrukturze zakładu znajdują się szkoła podstawowa, gimnazjum, zasadnicza szkoła zawodowa. Kształcenie realizowane w tych szkołach powinno zapewnić drożność kształcenia po opuszczeniu placówki. Szkoły prowadzą kształcenie zawodowe. Przedmioty teoretycznej nauki zawodu są prowadzone przez nauczycieli na terenie szkoły i korelowanie z przedmiotami ogólnokształcącymi. Praktyczna nauka zawodu odbywa się w warsztatach szkolnych lub zakładach produkcyjnych związanych umowa z zakładem.
Zakład Poprawczy w Zawierciu zapewnia wychowankom bezpłatną opiekę zdrowotną oraz w razie potrzeby - leczenie w poradniach specjalistycznych, szpitalach i innych dostępnych placówkach leczniczych. Wychowankom zakładu zapewnia się możliwość utrzymywania kontaktów ze środowiskiem poza zakładowym, a zwłaszcza z rodziną i osobami najbliższymi, w formie korespondencji i odwiedzin. Odwiedziny odbywają się w każdym dniu tygodnia. Rodzice oraz opiekunowie z miejscowości odległych mogą korzystać z noclegów i wyżywienia na terenie zakładu.

Wychowance, której zachowanie jest poprawne, wykazuje pozytywny stosunek do nauki i pracy oraz postępowaniem swym daje podstawę do przypuszczenia, że poza zakładem będzie zachowywała się nienagannie i powróci do zakładu w wyznaczonym terminie, może być udzielony urlop lub przepustka.

Zakład Poprawczy w Zawierciu prowadzi:
szkołę podstawową
szkołę zasadniczą
warsztaty szkolne
Internat oraz inne służby zapewniające realizację zadań zakładu

Dla zapewnienia prawidłowej realizacji zadań resocjalizacyjnych Zakład Poprawczy w Zawierciu posiada: sale lekcyjne (pracownie przedmiotowe z zapleczem na środki dydaktyczne), sale warsztatowe wyposażone w maszyny i urządzenia niezbędne do szkolenia zawodowego, pomieszczenia mieszkalne wyposażone w sprzęt i meble o charakterze domowym, bibliotekę z czytelnią, salę gimnastyczną, salę audiowizualną, pomieszczenia izby chorych, gabinety lekarskie, boiska do gier zespołowych, bieżnię, skocznię.

W Zakładzie Poprawczym w Zawierciu zatrudnia się:
pracowników pedagogicznych
pracowników administracyjnych
pracowników służby zdrowia
pracowników obsługi
pracowników gospodarstw pomocniczych